۱۳ پیشنهاد برای خروج جامعه مامایی از بحران

سارا ضیایی نژاد، ماما، کارشناس ارشد باروری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره مشکلات جامعه مامایی ایران اظهار داشت: جامعه ایران در چند دهه اخیر تحولات جمعیت شناختی چشمگیری از جمله کاهش باروری را تجربه کرده است. بطوریکه طی دو دهه گذشته میزان باروری در ایران، به زیر سطح جایگزینی یعنی کمتر از دو فرزند به ازای هر زن، رسیده است، از طرفی محققان توسعه، بر این عقیده‌اند که از میان سرمایه‌های فیزیکی، تکنولوژیکی و انسانی، آنچه که در مسیر تحولات تمدنی مهم و مؤثر بوده است، متغیر کلان سرمایه انسانی و اهمیت و بهره وری صحیح از آن می‌باشد. لذا این امر مسئولین و برنامه ریزان کشور را به تکاپو واداشته که در راستای ایده‌های افزایش باروری سیاست‌هایی را اتخاذ نمایند.

وی گفت: در کنار همه مؤلفه‌های مؤثر در افزایش زاد و ولد و فرزندآوری (مسائل اقتصادی، فرهنگی، اشتغال و …) وزارت بهداشت تکالیفی در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده و جمعیت دارد. از آنجایی که یکی از مؤثرترین نیروی انسانی نظام سلامت که می‌تواند با همکاریهای گسترده و نقشی که در ارتباط مستقیم با خانواده‌ها خصوصاً زنان جامعه دارد کشور را از بحران چالش جمعیتی تا حدودی بیرون آورد و به نظام سلامت کمک کند، جامعه مامایی کشور است پس نظام سلامت بیش از گذشته نیاز به مشارکت ماماها در اجرای قانون جوانی جمعیت، پیشگیری از سالخوردگی جامعه و مشکلات آن دارد. وسعت و پیچیدگی عملکردهای مامایی هر روز در حال افزایش بوده و این افراد، نقش گسترده‌ای در تأمین سلامت فردی و اجتماعی جامعه به عهده دارد.

ضیایی نژاد ادامه داد: جامعه مامایی از دیرباز با برخورداری از دانش، بینش و مهارت، در تأمین سلامت مادران و نوزادان نقش داشته است، نقش ماما به عنوان جامعه‌ای صبور و پرتلاش در تحقق اهداف عالیه نظام سلامت به ویژه در زمینه‌های بهداشت باروری، ترویج زایمان ایمن و طبیعی، مشاوره فرزندآوری، سلامت زنان، کاهش سزارین و در نهایت ارتقا سلامت مادران و نوزادان رسالتی بی بدیل و موثربوده است.

وی افزود: لذا نظام سلامت بایستی مصمم باشد که با بهره گیری از توان جامعه مامایی در راستای تأمین، حفظ، ارتقای سلامت مادران و نوزادان با اجرای سیاست‌های ترویج زایمان طبیعی از ماماها به عنوان بازوی قوی در هدایت مادران جهت انجام یک زایمان ایمن و بی خطر، موضوع بحران جمعیتی را به حداقل برساند. نقش محوری ماماها در تأمین سلامت زنان و کودکان و سیاست‌های جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، توجه به مامایی و توانمندسازی ماماها و تسهیل بهره‌گیری از خدمات آنان را بیشتر مورد توجه قرار داده است.

تضعیف جایگاه مامایی

کارشناس ارشد مامایی گفت: اما با همه اینها، جامعه مامایی کشور سالهاست که با مشکلاتی از جمله تضعیف جایگاه مامایی، نبود ساختار تشکیلاتی مامایی در بالاترین سطح نظام سلامت و سیاستگذاری، شفاف نبودن شرح وظایف در بسته‌های خدماتی، واقعی نبودن تعرفه خدمات، سختی کار، نبود امنیت شغلی وحمایت های مالی و مشوق‌های آن و عدم توسعه کادر مامایی کشور مطابق نیازهای جامعه روبرو بوده است که بعضاً منجر به نارضایتی ماماها و مهاجرت تعدادی از همکاران جامعه مامایی طی سال‌های اخیر شده است. یکی از چالش‌های مهم رشته مامایی موضوعات بین رشته‌ای است. در واقع موضوعات بین رشته‌ای و ذاتی نمی‌گذارند فضای مامایی ایران به ثبات برسد و به همین دلیل امروز برخی از بزرگان علم مامایی اعتقاد دارند که امیدهای غیرواقعی به تغییرات اساسی در حوزه مامایی باید کاهش یابد.

ضیایی نژاد ادامه داد: این مشکلات و چالش‌های مامایی کشور، ملموس و قابل کنترل است. چالش‌هایی که با تغییر دولت‌ها و حتی بازنگری قوانین جمعیتی کشور تغییر چندانی نکرده است و شاید خیلی به چشم نیایند اما می‌توانند نظام مامایی ایران را دیر یا زود زمین گیر کنند و تا زمانی که این چالش‌ها برطرف نشوند وضعیت فارغ تحصیلان رشته ۸۰ ساله مامایی تغییر نمی‌کند.
نظام سلامت به خوبی می‌داند نظر به اولویت‌های اصلی دولت چهاردهم که موضوع جوانی جمعیت و اجرای تمام عیار پزشکی خانواده است، ماماها یکی از کلیدی ترین ارائه کنندگان خدمت در نظام جامعه هستند و تئوری‌های سلامت نمی‌تواند مشکلات آنها را حل کند بلکه امروز وضعیت مامایی ایران در فضای عدم اطمینان بسر می‌برد و به همین دلیل رفتار ماماها نیز متفاوت‌تر شده است.

تعارض منافع بین رشته‌ای

وی تاکید کرد: شاید منشأ این چالش‌های مامایی، مردد بودن نظام سلامت نسبت به مساله توسعه مامایی کشور است. نداشتن ساختار مشخص در بالاترین سطح، تعارض منافع بین رشته‌ای، عدم شفافیت در شرح وظایف مامایی با تغییر در کوریکولوم مامایی، عدم حمایت اجتماعی لازم از جایگاه و حرفه مامایی، تعهد پایین سازمان‌های بیمه گر نسبت به ماماها و تضعیف جایگاه مامایی، موجبات بی اعتمادی ماماها را در کشور به نظام سلامت فراهم نموده است. نظام سلامت هنوز مردد است که آیا حرفه مامایی را توسعه دهد یا در همین حد و حدود و محدودیت وظایف متوقف نماید.

کارشناس ارشد باروری خاطرنشان کرد: تعارض منافع بین رشته‌ای که از سال‌ها پیش بین این رشته ارزشمند با برخی رشته‌های پیراپزشکی وجود داشته و حالا این تعارض به رشته تخصصی زنان نیز رسیده است و متخصصین زنان ایران طی ارسال درخواست و شکوائیه‌هایی به دولت قبلی، اعلام نموده اند که ماماها سالهاست که از حدود وظایف خود فراتر رفته و به حرفه جراحی زنان ورود پیدا کرده اند و لذا موافقین و مخالفین این رشته ارزشمند را بر آن داشته تا با تفسیر از قوانین به نفع و سود گروه خاصی تلاش کنند.

وی گفت: نقش ماماها بر کسی پوشیده نیست هر چند در سال‌های اخیر با القاب مراقب سلامت یا مراقب سلامت ماما یا خانواده و تغییر سمت ماما به مراقب سلامت در تشکیلات دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور با تعدد شرح وظایف مامایی خارج از کوریکولوم ونبود شفافیت درحیطه اختیارات خصوصاً در واحدهای ارائه خدمات بهداشت و درمان کشور و عدم پاسخگویی لازم به نیازهای حرفه مامایی موجبات دلسردی تعدادی زیادی از فارغ تحصیلان این رشته را فراهم نموده است. دلسردی در جامعه مامایی خصوصاً در فارغ تحصیلان جدید، تازه نفس و باانگیزه این رشته ارزشمند، آنقدر پیش رفته که علیرغم میل باطنی، بعضاً رشته مامایی را نه محلی برای انجام خدمت و نه برای درآمد مکفی می‌یابند و علیرغم مشکلات مربوط به سالمندی کشور و بحران پیری جمعیت و تعهد ماماها در این خصوص از حرفه مامایی کناره گیری کرده و به فعالیت‌های غیر مامایی روی آورده و بعضاً اقدام به مهاجرت می‌کنند. مهاجرتی که خود می‌تواند بحران جمعیتی کشور را دو چندان کند.

وی گفت: بنظر می‌رسد مهم‌ترین عامل مؤثر در حل چالش‌های مامایی، رفتار نظام سلامت است که در صورت وجود نهادها و ساختارهای منسجم و تشکل‌های صنفی و علمی قوی تا حدودی بتوان این چالش‌ها را کنترل کرد، در غیر این صورت بدون وجود تشکل‌های قوی و حمایت سیاسگزاران و مشارکت ماماها در تعیین وظایف و سیاست‌های کلان برای این رشته، امکان تأثیرگذاری وجود ندارد. در حال حاضر انجمن‌هایی مانند انجمن علمی مامایی ایران، انجمن صنفی مامایی و جمعیت مامایی ایران فعال هستند که بایستی تحلیلی انجام گردد که چرا توان کنش و واکنش جدی نسبت به رفتارهای بازیگران نظام سلامت را ندارند. چالش‌های حوزه مامایی به گونه‌ای شده که هر سیاستگذاری می‌تواند با رفتار، سخنان و مصاحبه‌های خود بر فضای حاکم بر جامعه مامایی تأثیر بگذارند. این عوامل بسیار متنوع و غیرقابل شناسایی است اما تا حدودی با شاخص‌های حکمرانی خوب نظام سلامت می‌توان این فضا را مدیریت کرد.

کارشناس مامایی ادامه داد: صرف نظر از فضای حاکم بر جامعه مامایی و سیاست‌های جاری در این حوزه،. کیفیت و ساختار مامایی کشور علیرغم قدمت ٨٠ ساله این رشته ارزشمند از آنچه که باید باشد عقب تر افتاده است. نظام سلامت می‌تواند ضمن توسعه رشته مامایی و تاکید بر حفظ و نگهداشت فارغ تحصیلان این رشته با ارج و احترام و حفظ جایگاه و مشوق‌های مالی لازم متناسب با علم روز و جایگاه واقعی مامایی در نظام سلامت کشور با فناوری بهینه وروز دنیا رشد کندو نظام مامایی کشور را از بن بست گیر افتاده در آن نجات دهد. هیچ کشوری در حوزه سلامت و مشکلات جمعیتی نمی‌تواند توسعه پیدا کند مگر این که این شکاف و چالش‌های موجود را به حداقل برساند.

راهکار چیست؟

وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد پیگیری‌های زیر، جهت برطرف شدن مشکلات این رشته مهم و حساس در این بحبوحه کاهش شیب جمعیتی کشور لازم و ضروری است:

۱- تثبیت جایگاه مامایی و ایجاد نظام ساختاری منسجم و با ثبات در رأس وزارت بهداشت که با تغییر افراد و رویکرد دولت‌ها دستخوش تغییرات جدی نشود.

۲- تثبیت عنوان ماما به فارغ تحصیلان این رشته در کلیه واحدهای ارائه خدمت مطابق کوریکولوم آموزش با رفع تعارض منافع بین رشته‌ای.

۳- شفاف نمودن شرح وظایف ماما در بسته‌های خدماتی، نسخه‌نویسی الکترونیک در واحدهای دولتی و خصوصی.

۴- به کارگیری فارغ تحصیلان مامایی در جایگاه‌های شغلی مرتبط با خدمات مامایی، استفاده از خدمات تخصصی و مراقبتی ماماها به عنوان) ماما (در طرح‌های ملی پزشکی خانواده به عنوان یکی از اعضا اصلی تیم سلامت.

۵- مشارکت فارغ تحصیلان این رشته در اتاق‌های سیاست‌گذاری مرتبط با این رشته مهم بالینی در زمان تهیه شیوه نامه‌های اجرایی و دستور عمل‌های مرتبط که وظایفی برای این گروه از فارغ تحصیلان تعیین می‌کنند خصوصاً در اجرای طرح‌های ملی خاصا طرح ملی پزشکی خانواده به صورت یکپارچه در شهر و روستا.

۶- تسریع و تسهیل در رفع نگرانی امنیت شغلی ماماهای کشور خصوصاً ماماهای شاغل در طرح‌های پزشک خانواده شهر ی فارس و مازندران و روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر، بیمارستان‌ها و سایر مراکز بهداشتی درمانی اعم از دولتی، خصوصی و خیریه.

۷- تعریف مکانیسم پرداخت مشخص با مشوق‌های مالی مکفی مطابق حدود اختیارات و سختی کار مامایی با ترمیم دریافتی ماماهای کشور شاغل در کلیه مراکز خدماتی بهداشتی، درمانی و… در بخش خصوصی و دولتی.

۸- واقعی نمودن تعرفه خدمات مامایی و ترمیم تعهدات سازمان‌های بیمه گردر خدمات ارائه شده توسط ماماها.

۹- لحاظ سختی کار برای ماماهای شاغل در مراکز و واحدهای ارائه خدمات سلامت کشور با توجه به استرس‌زا بودن ماهیت این شغل حساس.

۱۰- مشارکت و استفاده از ماماهای بخش خصوصی در ارائه خدمات مامایی و مشاوره ایی در طرح ملی پزشکی خانواده مانند سایر رشته‌های پروانه دار.

۱۱- افزایش کیفی و کمی دانش روز مامایی و توجه ویژه به آموزش‌های ضمن خدمت با برگزاری دوره‌های آموزشی و بازآموزی.

۱۲- برنامه‌ریزی جهت پیگیری امور ماماهای شاغل در حوزه‌های بهداشت، درمان، مشاوره، آموزش و…

۱۳- توسعه کادر مامایی کشور مطابق نیازهای موجود جامعه و قوانین بالادستی.