چرا مغز ما در مواجهه با استرس تصمیم‌های اشتباه می‌گیرد؟
به گزارش همشهری آنلاین، چرا مغز ما در موقعیت‌های پراسترس این‌گونه عمل می‌کند؟ چه چیزی در ساختار مغز باعث می‌شود در مواقع بحرانی از منطق فاصله بگیریم؟ این مطلب از همشهری آنلاین به شما کمک می‌کند تا مغز خود را بهتر بشناسید، فرآیندهای تصمیم‌گیری در شرایط استرس‌زا را درک کنید و راهکارهایی برای مقابله با این موقعیت‌ها یاد بگیرید. دانستن سازوکار مغز در شرایط فشار، اولین قدم برای تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه‌تر در زندگی شخصی و کاری است.
چگونه استرس مغز ما را تغییر می‌دهد؟
استرس، واکنشی طبیعی و تکاملی است که بدن برای حفظ بقا به آن مجهز شده است. در مواجهه با خطر، مغز ما سریع‌ترین مسیر برای واکنش را انتخاب می‌کند تا ما را نجات دهد. اما در دنیای مدرن، تهدیدها بیشتر روانی و اجتماعی هستند تا فیزیکی.
در این شرایط، مغز وارد حالت «بقا» می‌شود و دو هورمون کلیدی—کورتیزول و آدرنالین—ترشح می‌کند. این هورمون‌ها به بدن فرمان می‌دهند که انرژی را از عملکردهای غیر ضروری (مثل گوارش یا منطق) به عملکردهای فوری (مانند واکنش سریع یا فرار) منتقل کند.
نتیجه این انتقال منابع، کاهش دسترسی به بخش‌های منطقی مغز و فعال شدن نواحی احساسی است. در واقع مغز برای «نجات»، منطق را موقتاً خاموش می‌کند. این همان دلیلی است که چرا در استرس بالا، حتی افراد بسیار منطقی هم دچار تصمیم‌های اشتباه می‌شوند.
بیشتر بخوانید: نشانه‌های استرس را بشناسید
کدام بخش‌های مغز تحت تأثیر استرس دچار اختلال می‌شوند؟
مغز انسان ساختاری پیچیده و کاملاً هدفمند دارد. برای درک رفتارمان تحت فشار، باید بدانیم کدام نواحی مغز در شرایط استرس دچار تغییر می‌شوند و این تغییرات چه تاثیری روی تفکر و تصمیم‌گیری دارند.
- پیش پیشانی (Prefrontal Cortex): این بخش، مرکز فرماندهی منطق، آینده‌نگری، کنترل احساسات و برنامه‌ریزی است. استرس باعث کاهش فعالیت آن می‌شود، به‌طوری‌که مغز دیگر نمی‌تواند از منطق برای تجزیه‌وتحلیل شرایط استفاده کند.
- آمیگدالا (Amygdala): بخش مسئول پردازش احساسات و خطر است. در مواجهه با استرس، فعالیت آمیگدالا به‌شدت افزایش می‌یابد و پیام هشدار به سایر بخش‌ها می‌فرستد که «الان وقت فکر کردن نیست، باید واکنش نشان بدهی».
- هیپوکامپ (Hippocampus): این ناحیه اطلاعات جدید را پردازش و ذخیره می‌کند. افزایش طولانی‌مدت هورمون کورتیزول در این بخش می‌تواند باعث ضعف حافظه، کاهش تمرکز و حتی ایجاد اشتباهات جدی در تصمیم‌گیری شود.
ترکیب این ۳ تغییر، باعث می‌شود در شرایط فشار، توانایی تفکر استراتژیک، تحلیل داده‌ها و انتخاب منطقی از بین برود و مغز صرفاً به «واکنش» بسنده کند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با تاثیرات استرس و اضطراب بر بدن
چرا تصمیم‌گیری تحت استرس معمولاً اشتباه است؟
تصمیم‌گیری مؤثر، نیازمند توانایی ارزیابی اطلاعات، سنجش پیامدها، پیش‌بینی نتایج و در نظر گرفتن زمان است. اما در شرایط استرس، مغز برای تسریع روند تصمیم‌گیری از روش‌های میان‌بر استفاده می‌کند که اغلب دچار خطا هستند.
برخی از دلایل رایج این خطاها عبارت‌اند از:
- سوگیری شناختی: ذهن تمایل دارد فقط اطلاعاتی را ببیند که احساس خطر یا نگرانی را تقویت می‌کنند. در نتیجه، داده‌هایی که می‌توانند آرام‌بخش یا منطقی باشند نادیده گرفته می‌شوند.
- تحلیل سطحی: مغز به‌جای تحلیل عمیق، به نشانه‌های ساده یا آشنا تکیه می‌کند. به همین دلیل ممکن است تصمیم‌های ما تکراری و غیر خلاقانه باشند.
- واکنش‌های احساسی: استرس بالا قدرت تصمیم‌گیری را از دست مغز پیش پیشانی گرفته و به آمیگدالا می‌سپارد، که تصمیم‌های فوری اما احساسی و بدون‌تعمق می‌گیرد.
چگونه استرس باعث کاهش خلاقیت و حل مسئله می‌شود؟
حل مسئله و خلاقیت مستلزم دسترسی به منابع مختلف ذهنی از جمله حافظه، تصویرسازی، مقایسه و ترکیب ایده‌هاست. در شرایط استرس، این دسترسی محدود می‌شود. مغز به‌جای جست‌وجوی ایده‌های نو، به راهکارهای قبلی و تکراری پناه میبرد.
در نتیجه، فرد معمولاً از روش‌هایی استفاده می‌کند که در گذشته به کار برده است—حتی اگر آن روش‌ها در آن لحظه کارساز نباشند. از سوی دیگر، ذهن مضطرب توانایی «درنگ» و «بازاندیشی» ندارد؛ دو مؤلفه اساسی در خلق راه‌حل‌های جدید.
این کاهش خلاقیت در محیط‌های کاری و تحصیلی بسیار محسوس است. افراد در امتحانات، جلسات پرتنش یا هنگام ارائه، از ایده‌پردازی باز می‌مانند و تنها عملکرد مکانیکی دارند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با توصیه‌هایی برای کاهش استرس
چه عواملی شدت تأثیر استرس بر تصمیم‌گیری را افزایش می‌دهند؟
استرس همیشه مخرب نیست، اما وقتی مزمن، شدید یا غیرقابل‌کنترل شود، بیشترین آسیب را وارد می‌کند. درک عواملی که استرس را تشدید می‌کنند، به ما کمک می‌کند درک بهتری از ضعف‌های تصمیم‌گیری‌مان داشته باشیم.
- استرس مزمن در برابر استرس موقت: استرس موقتی (مانند نگرانی قبل از سخنرانی) ممکن است باعث تمرکز بیشتر شود. اما استرس مزمن (مثل فشار مالی یا شغلی مداوم) به‌مرور عملکرد مغز را تضعیف می‌کند.
- سطح پیچیدگی تصمیم: تصمیماتی که ریسک بالا یا نتایج سنگینی دارند، تحت استرس بیشتر مستعد خطا هستند. در این حالت فرد دچار فلج تصمیم‌گیری یا تصمیم‌گیری عجولانه می‌شود.
- وضعیت روانی و جسمی: کم‌خوابی، تغذیه ناسالم، مصرف کافئین بالا یا افسردگی، همه عواملی هستند که مغز را برای تصمیم‌گیری تحت‌فشار آسیب‌پذیرتر می‌کنند.
چه راهکارهایی برای بهبود تصمیم‌گیری در شرایط پراسترس وجود دارد؟
برای‌آنکه مغزمان را در برابر استرس مقاوم‌تر کنیم و در شرایط بحرانی هم بتوانیم تصمیم‌های هوشمندانه بگیریم، به مجموعه‌ای از راهکارهای فوری و بلندمدت نیاز داریم:
- تنفس آگاهانه: چند نفس عمیق با تمرکز روی دم و بازدم می‌تواند در عرض یک دقیقه سطح آدرنالین را کاهش داده و عملکرد مغز را بازگرداند.
- ایجاد فاصله فیزیکی یا ذهنی: اگر ممکن است، چند دقیقه از موقعیت استرس‌زا دور شوید یا حتی ذهن خود را از آن منحرف کنید. این فاصله باعث می‌شود ذهن از حالت واکنشی به حالت تحلیلی بازگردد.
- نوشتن: لیست‌کردن گزینه‌ها و پیامدهای هر تصمیم، به سازماندهی ذهن کمک می‌کند. نوشتن می‌تواند افکار آشفته را به ترتیب تبدیل کند.
- تمرین آگاهانه با شبیه‌سازی: در محیط‌های امن و بدون استرس، خود را در موقعیت‌های پرتنش تصور کنید و تصمیم‌گیری را تمرین کنید. این روش آمادگی ذهنی را افزایش می‌دهد.
- افزایش تاب‌آوری روانی: تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، پیاده‌روی در طبیعت، خواب کافی و تغذیه سالم به افزایش مقاومت مغز در برابر استرس کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: ۷ تفاوت استرس و اضطراب که لازم است بدانید
سخن پایانی
مغز ما در زمان استرس، به‌جای تفکر منطقی، واکنش سریع نشان می‌دهد؛ واکنشی که گاهی ما را نجات می‌دهد، اما اغلب در زندگی روزمره به اشتباهاتی منجر می‌شود که عواقب قابل‌توجهی دارند. آگاهی از عملکرد مغز در شرایط فشار، اولین قدم برای مقابله با این چالش است. با شناخت اینکه کدام بخش‌های مغز مسئول چه نوع تصمیم‌گیری هستند و چگونه تحت استرس دچار اختلال می‌شوند، می‌توانیم از آسیب تصمیم‌های لحظه‌ای جلوگیری کنیم. این مهارت نه‌تنها در زندگی فردی، بلکه در شغل، روابط و تصمیم‌های مالی نیز تاثیرگذار خواهد بود. در نهایت، آرام‌سازی ذهن پیش از هر تصمیم مهم، بزرگ‌ترین خدمتی است که می‌توانیم به خودمان کنیم. مغز آرام، بهترین نسخه‌اش را به ما نشان می‌دهد؛ پس اجازه ندهیم استرس، فرمان مغزمان را در دست بگیرد.
این خبر را درتهران پزشکی دنبال کنید
منبع:همشهری آنلاین
