علت‌های انتخاب سزارین از طرف مادران باردار
به گزارش خبرگزاری سلامت (طبنا) گیلان: پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در آمریکا از هر چهار نوزاد، یکی از طریق سزارین متولد می‌شود و استفاده از این روش زایمان، در برخی جوامع به شکل افراطی رشد کرده و حتی حالت تجملی گرفته است. براساس یک تحقیق ملی در سال ۱۳۷۹ در ایران، سزارین ۳۵ درصد از زایمان‌ها را به خود اختصاص داده بود که ۶۰ درصد آن در مراکز دولتی صورت می‌گرفت و در سال‌های بعد بیشتر شد. از جمله علت‌های این افزایش سزارین در ایران می‌توان به تمایل مادران باردار، شرایط انجام زایمان طبیعی در بیمارستان‌ها، انگیزه پزشک و تغییرات شرایط اجتماعی اشاره کرد.
سزارین چیست؟
سزارین یک روش زایمان با استفاده از جراحی است که در آن، جنین از طریق برش ایجاد شده روی شکم و رحم مادر، خارج می‌شود. در مواردی نظیر زجر جنینی، مشکلات جفت و بند ناف، قرار گرفتن غیرطبیعی جنین، بیماری‌های مادر و سزارین قبلی، انجام این عمل جراحی توصیه می‌شود.
اگرچه این عمل جراحی در ابتدا برای نجات جان مادر و نوزاد ابداع شد اما به مرور زمان، انجام سزارین‌های غیرضروری افزایش یافت و به یکی از شایع‌ترین اعمال جراحی در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شد، به طوری که امروزه برخی از آن به عنوان اپیدمی سزارین نام می‌برند.
آمارها چه می‌گویند؟
«علی محمد مصدق‌راد» دکترای تخصصی سیاست گذاری و مدیریت سلامت و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این رابطه می‌گوید: میزان سزارین در ایران در سال‌های اخیر افزایش زیادی داشته و از ۳۵ درصد در سال ۱۳۷۹ به ۵۶ درصد در سال ۱۳۹۲ رسید. میانگین شاخص سزارین در دنیا در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۲۱.۱ درصد بود. برنامه ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول سلامت برای ارتقای سلامت مادر و نوزاد در سال ۱۳۹۳ با اقدامی مانند بهینه سازی و توسعه بلوک‌های زایمانی و ارائه خدمات رایگان زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی، توانمندسازی ارائه دهندگان و گیرندگان خدمات زایمان و کاهش درجه اعتباربخشی بیمارستان‌های با میزان سزارین بالا انجام شد.
وی ادامه می‌دهد: در نتیجه، شاخص سزارین در پایان سال ۱۳۹۷ به ۵۰.۱ درصد رسید که با کاهش ۶ درصدی همراه بود. براساس هدف کاهش سالانه ۱۰ درصدی سزارین، این شاخص باید در پایان سال ۱۳۹۷ به ۳۳ درصد می‌رسید. بر همین اساس، برنامه ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول سلامت به هدف تعیین شده دست پیدا نکرد. از طرفی قانون برنامه ششم توسعه کشور، وزارت بهداشت را مکلف کرده بود که میزان سزارین را تا سال ۱۴۰۰ به ۴۲.۵ درصد کاهش دهد. البته این میزان در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۵ درصد شد.
«علیرضا رییسی» معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز در نشست خبری اخیر خود در این زمینه گفت: در کشور ما نرخ سزارین بسیار بیشتر از حد نرمال جهانی است. در کشورهای اسکاندیناوی نرخ سزارین بسیار پایین و حتی زیر ۱۵ درصد است. در برخی کشورها مانند کانادا، پیش از انجام سزارین، مادر ملزم به دریافت مشاوره روان پزشکی است تا تصمیم آگاهانه و مبتنی بر سلامت گرفته شود. این رویکرد باید الگوی ما نیز قرار گیرد.
علت‌های انتخاب سزارین از طرف مادران باردار
علت‌های متعددی در سطوح مختلف گیرنده خدمت و ارائه دهندگان خدمت و نظام سلامت باعث افزایش سزارین می‌شود؛ مواردی مانند ترس از درد و آسیب زایمان طبیعی، تصور راحت‌تر بودن سزارین و امکان تاریخ تولد نوزاد از جمله این عوامل هستند.
«پریسا طاهرزاده» متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص نازایی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین دلایل انتخاب سزارین توسط مادران باردار و شاید بیش از ۹۰ درصد موارد، ترس از روند زایمان طبیعی است؛ یعنی می‌گویند که از زایمان طبیعی می‌ترسند و نمی‌توانند درد آن را تحمل کنند. حتی در دوره مشاوره، عوارض سزارین به مادر باردار گفته می‌شود اما باز هم اصرار برای سزارین وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: از جمله علت‌های این انتخاب می‌توان به تاثیر شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد که گفته می‌شود خانم‌های باردار خودشان می‌توانند طبیعی یا سزارین بودن زایمان را انتخاب کرده و سزارین روش مدرنی است. همچنین اکثر افراد در اطراف مادران باردار، سزارین انجام داده‌اند و نوعی فشار خانوادگی و اجتماعی هم شکل می‌گیرد.
طاهرزاده می‌گوید: موضوع دیگر، تغییر سبک زندگی است؛ یعنی به دلیل بی تحرکی، زایمان طبیعی به خوبی پیش نمی‌رود. در دوران طرح در استان چهارمحال و بختیاری، زنانی که تحرک خوبی داشتند، به راحتی زایمان طبیعی انجام می‌دادند اما به دلیل کاهش تحرک زنان در شهرها، تاثیر منفی در زمینه زایمان طبیعی گذاشته است.
متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص نازایی بیان می‌کند: نکته دیگر، انتخاب زمان بندی و تاریخ برای زایمان است که در سال‌های اخیر بیشتر مشاهده می‌شود.
نقش پزشکان در زمینه زایمان طبیعی یا سزارین
موضوع مهم دیگر درباره انتخاب زایمان طبیعی یا سزارین، نقش پزشکان است. این‌که پزشکان در مرحله مشاوره چطور مادر باردار را راهنمایی کرده و چه تاثیری از نظر روانی روی او بگذارند.
طاهرزاده در این زمینه می‌گوید: نقش پزشک تاثیر بسیار زیادی دارد، اما گاهی حتی از پزشک هم کاری ساخته نیست؛ هرچقدر پزشک تلاش می‌کند که زایمان به صورت طبیعی انجام شود، وقتی مادر باردار اصرار به سزارین کرده و زایمان طبیعی را قبول نمی‌کند، پزشک نمی‌تواند تاثیری داشته باشد و زایمان طبیعی به خوبی پیش نمی‌رود.
وی ادامه می‌دهد: یعنی اگر مادر باردار خودش نخواهد به صورت طبیعی زایمان کند، به هر علتی امکان دارد که منجر به سزارین شود. گاهی مادر باردار به عنوان زایمان طبیعی بستری می‌شود و اگر همکاری نکند، در نهایت به سزارین منجر خواهد شد.
متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص نازایی می‌گوید: کوچکترین اتفاقی که برای مادر یا نوزاد رخ بدهد، پزشک زنان مسئول خواهد بود و در نتیجه فشار سنگینی به پزشک تحمیل خواهد شد. از طرفی پزشک زنان از لحاظ قانونی مورد حمایت قرار نمی‌گیرد و اگر مشکلی برای مادر باردار یا نوزاد رخ بدهد و شکایت کنند، در سازمان نظام پزشکی و پزشکی قانونی، قصور ناعادلانه‌ای متوجه پزشک خواهد شد. باید بیشتر از پزشکان زنان حمایت شود تا بتوان روند زایمان طبیعی را بهتر پیش برد.
طاهرزاده درباره فشارهای معاونت درمان وزارت بهداشت برای اصرار به زایمان طبیعی نیز بیان می‌کند: معاونت درمان وزارت بهداشت به دانشگاه‌ها و سپس به رئیس بیمارستان و بعد به متخصص زنان فشار وارد می‌آورد که باید زایمان طبیعی انجام شود.
سزارین در چه مواردی ضروری است؟
با این حال نمی‌توان سزارین را به طور کلی غیرضروری دانست و مواردی هم وجود دارند که زایمان باید به صورت سزارین انجام شود که با تشخیص پزشک قابل انجام است. طاهرزاده در این زمینه می‌گوید: از لحاظ علمی در مواردی مانند سزارین قبلی، سر راهی بودن جفت، بیماری‌هایی مانند اچ آی وی و هرپس فعال، سزارین ضرورت دارد. همچنین در مواردی که زایمان کند است یا باعث عدم پیشرفت در زایمان می‌شود، سزارین ضروری است. در مواردی که شرایط به شکلی است که به طور مثال پا یا دست یا بدن یا شانه نوزاد در لگن قرار گرفته باشد نیز سزارین ضرورت دارد. همچنین پاره شدن کیسه آب به صورت طولانی که می‌تواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد از جمله این موارد است.
وی ادامه می‌دهد: شرایطی که زایمان قریب الوقوع نباشد و در عین حال جان مادر در خطر باشد، سزارین ضرورت دارد. مواردی مانند افت قلب جنین یا دیسترس جنینی نیز از جمله موارد ضروری برای سزارین هستند.
عوارض سزارین برای مادران باردار و نوزادان
هرچند سزارین به طور غیرطبیعی افزایش یافته و در عین حال، در برخی موارد علمی به توصیه پزشک، ضرورت دارد، اما این عمل جراحی عوارضی نیز برای مادران باردار به همراه دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. طاهرزاده در این زمینه می‌گوید: از جمله عوارض سزارین می‌توان به عوارض ناشی از بیهوشی اشاره کرد. همچنین باز شدن شکم (لاپاراتومی) می‌تواند علتی برای بروز عفونت باشد. درد بیشتر بعد عمل سزارین نسبت به زایمان طبیعی و همچنین امکان ایجاد چسبندگی‌هایی وجود دارد که سزارین و عمل‌های بعدی را با مشکل مواجه خواهد کرد. به طور مثال اگر کسی بخواهد رحم یا تخمدان خود را خارج کند، به دلیل سابقه سزارین و احتمال چسبندگی، عمل سخت‌تری خواهد داشت و امکان آسیب به روده و مثانه نیز وجود دارد.
متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص نازایی ادامه می‌دهد: از جمله عوارضی که برای نوزاد ایجاد می‌شود، می‌توان به این اشاره کرد که در این نوزادان، سندروم دیسترس تنفسی شایع‌تری نسبت به نوزادان دیگر مشاهده می‌شود. همچنین شیردهی در افرادی که سزارین می‌شوند با مشکلاتی مواجهه است و امکان دارد که شیردهی به دلیل درد پس از زایمان، به صورت کافی انجام نشود.
علی محمد مصدق‌راد و همکاران در مقاله‌ای با عنوان «تاثیر برنامه ترویج زایمان طبیعی طرح تحول نظام سلامت بر میزان سزارین در ایران: یک مطالعه سری زمانی منقطع» که در تابستان ۱۳۹۹ در مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران (حیات) منتشر شد در این زمینه نوشته‌اند: عمل سزارین آسیب‌های بالقوه یک عمل جراحی برای مادر و نوزاد را به همراه دارد. افزایش دوبرابری مرگ و میر مادری، احتمال پارگی رحم، افزایش خون‌ریزی و عفونت پس از زایمان، طولانی شدن دوره بهبودی پس از زایمان و بستری مجدد از عوارض این جراحی برای مادر است.
این مقاله ادامه می‌دهد: سزارین‌های تکراری با افزایش عوارضی چون چسبندگی‌های غیرطبیعی جفت مانند جفت آکرتا و جفت سرراهی، هیسترکتومی، نیاز به دریافت بیش از چهار واحد خون و بستری مادر در بخش مراقبت‌های ویژه در ارتباط هستند.
بر اساس این مقاله، نوزادانی که به روش سزارین متولد می‌شوند به علت عوارض جدی، بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری می‌شوند. مشکلات آنها ممکن است حتی به دوره کودکی نیز گسترش یابد و احتمال ابتلای آنها به دیابت، آسم، اوتیسم و اضافه وزن بیشتر شود.
جمع‌بندی
سزارین علاوه بر عوارض فوق، هزینه‌های زیادی به نظام سلامت نیز تحمیل می‌کند. براساس پژوهش‌ها، هزینه این گونه سزارین‌ها در سال ۲۰۰۸ میلادی در دنیا حدود ۲.۳۲ میلیارد دلار آمریکا بوده که شاید نظام‌های سلامت می‌توانستند این هزینه را صرف خدمات ضروری‌تر کنند.
با وجود توصیه‌های مکرر سازمان جهانی بهداشت بر استفاده از مداخلات مختلف از جمله مداخلات غیرطبی برای پیشگیری از انجام سزارین‌های غیرضروری، استفاده از سزارین در طول سه دهه اخیر در دنیا افزایش پیدا کرده است.
نکته قابل تامل دیگر، تاریخ تولد رند است که تقریبا از ۸ آبان ۱۳۸۸ به رویه‌ای تازه تبدیل شد و هر سال در تاریخ‌های رند، میزان تقاضا برای سزارین افزایش چشم‌گیری پیدا می‌کند. هرچند وزارت بهداشت در سال‌های اخیر نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد اما این ماجرا ادامه دارد و به نظر می‌آید امسال هم در ۴ تیر ماه ۱۴۰۴ شاهد آن خواهیم بود.
این خبر را درتهران پزشکی دنبال کنید
منبع:خبرگزاری سلامت
