زنده‌مانی و عملکرد باکتری‌های پروبیوتیک در دستگاه گوارش

به گزارش خبرگزاری سلامت(طبنا)مازندران، دکتر فاطمه خالقی مجری دوم طرح تحقیقاتی« بررسی قابلیت زنده‌مانی باکتری‌های پروبیوتیک در ماست‌های تولیدی استان مازندران در شرایط دستگاه گوارش شبیه سازی شده» در گفت‌وگو با روابط عمومی و واحد ترجمان دانش معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه به تشریح این طرح پرداخت.

لطفا ضمن معرفی خود، سوابق علمی-پژوهشی و اجرایی مرتبط با این پژوهش را بیان بفرمایید.
 اینجانب فاطمه خالقی دانش‌آموخته مقطع دکترای تخصصی شیمی ترکیبات طبیعی از دانشگاه ملی مالزی (UKM) در سال 2012 هستم .در حال حاضر به عنوان محقق و کارشناس مرکز تحقیقات سلامت فرآورده‌های گیاهی و دامی (PLP) در دانشگاه علوم پزشکی مازندران فعالیت دارم. حاصل فعالیت‌های تحقیقاتی اینجانب 22 مقاله به زبان‌های انگلیسی و فارسی در مجلات معتبر علمی و تالیف یک کتاب با عنوان« سلامت غذا، تغذیه و فراورده‌های بهداشتی» هست. 

 ضرورت و اهمیت این طرح تحقیقاتی چه بود؟ 
یکی از دستاوردهای مهم در صنایع غذایی، تولید غذاهای فراسودمند هست، غذاهایی که با خوردن آنها تغییرات فیزیولوژیک قابل توجهی در بدن ایجاد شده و این اثرات کاملا جدا از نقش آنها به عنوان مواد مغذی است. پروبیوتیک‌ها در گروه غذاهای فراسودمند جای دارند. خوردن این موجودات میکروسکوپی زنده و فعال، موجب تغییر میکروارگانیسم‌های همزیست داخل روده در جهت سلامتیِ بیشتر می‌شود. پروبیوتیک‌ها سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند و به عنوان درمان کمکی بیماری‌های مختلفی مانند سرطان، بیماری التهابی روده، سندرم روده تحریک پذیر، التهاب لثه، عدم تحمل لاکتوز و آلرژی به کار می‌روند.  
در سال‌های اخیر تعداد قابل توجهی از محصولات تجاری حاوی پروبیوتیک شامل غذا، مکمل غذایی یا دارو در سراسر جهان در دسترس مردم قرار گرفته است. امروزه مصرف‌کنندگان ایرانی هم به دنبال بهره‌مندی از خواص مفید پروبیوتیک‌ها هستند و تنوع این محصولات در بازار ایران رو به افزایش می‌باشد. فراورده‌های لبنی از بهترین محصولات برای رشد پروبیوتیک‌ها و رساندن آنها به بدن هستند. در سال‌های اخیر درخواست‌های متعددی برای صدور پروانه‌های بهداشتی ساخت محصولات لبنی پروبیوتیک به معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران ارائه شده است.
 دو نکته مهم در مورد محصولات پروبیوتیک، وجود تعداد کافی و زنده‌مانی میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک تا پایان زمان ماندگاری محصول و همینطور پایداری این میکروارگانیسم‌ها در برابر اسید و صفرای موجود در محیط گوارشی هست. رعایت این نکات برای حفظ خواص عملکردی پروبیوتیک‌ها ضروت دارد، مساله‌ای که علاوه بر تولیدکنندگان، دغدغه مصرف‌کنندگان محصولات پروبیوتیکی نیز هست. همچنین مطالعاتی در سراسر جهان مواردی از عدم تطابق اطلاعات ارائه شده بر روی برچسب محصولات غذایی پروبیوتیک با نتایج آنالیز میکروب‌شناسی این محصولات را نشان داده‌اند.  
در همین راستا و نظر به اهمیت موضوع، گروه تحقیقاتی ما طرح پژوهشی « بررسی قابلیت زنده‌مانی باکتری‌های پروبیوتیک در ماست‌های تولیدی استان مازندران در شرایط دستگاه گوارش شبیه سازی شده»  را طراحی و اجرا کرد.

لطفا در مورد اعضای گروه تحقیقاتی و همینطور درباره روش اجرا و نتایج این پژوهش توضیحاتی بیان بفرمایید. 

در اجرای این پروژه آقایان دکتر محمدرضا شیران( دکترای تخصصی فارماکولوژی) به عنوان مجری اول طرح، دکتر اسماعیل بابانژاد (دکترای تخصصی شیمی تجزیه)، دکتر علی اصغر نادی(دکترای تخصصی آمارزیستی) و خانم مستانه پیاب (کارشناس ارشد زیست فناوری میکروبی) همکاری‌های بسیار ارزنده‌ای داشته‌اند.
در این مطالعه تجربی آزمایشگاهی، چهارده نمونه‌ ماست پروبیوتیک از سه کارخانه تولیدی در استان مازندران در طول فصل تابستان جمع‌آوری شد. روش اجرای آزمایش‌ها شامل سه مرحله اصلی تعیین قابلیت زیستی باکتری‌های پروبیوتیک در نمونه‌های ماست در طول زمان، سپس شبیه‌سازی شرایط دستگاه گوارش شامل تغییرات pH و مجاورت با پپسین(آنزیم معده) و نمک‌های صفراوی و نهایتا بررسی مقاومت و زنده‌مانی میکرو ارگانیسم‌ها پس از عبور از شرایط شبیه‌سازی معده و روده بود.
یافته‌ها نشان داد که هر دو نوع باکتری بفیدوباکتریوم و لاکتو باسیلوس به کار رفته در فرمولاسیون ماستهای پروبیوتیک، هم در طول زمان ماندگاری محصول و هم پس از عبور از شرایط شبیه سازی شده دستگاه گوارش، زنده‌مانی قابل قبولی داشتند. با بیانی دیگر، با توجه به شرایط بسته بندی مناسب این محصولات، با وجود کاهش میزان باکتریها در طول زمان ماندگاری محصول، شمارش زنده باکتریها در حد قابل قبول استاندارد باقی ماند. 

خانم دکتر آیا این طرح پژوهشی ویژگی نوآورانه‌ای داشت؟  
بله، در مطالعات قبلی مشابه، محققین باکتری‌های پروبیوتیک کشت داده شده و تولید شده در آزمایشگاه را برای انجام آزمایش زنده مانی و پایداری در شرایط گوارشی شبیه‌سازی شده به کار می‌بردند، در حالی که در مطالعه حاضر ما از  باکتری‌های موجود در نمونه ماست‌های پروبیوتیک تولید شده در کارخانه استفاده کردیم و بنابر این به نظر می‌رسد نتایج راستی‌آزمایی وجود میکروارگانیسم ها و پایداری آنها، اعتبار بیشتری داشته باشد.   

آیا نتایج این پژوهش منتشر شده است؟  
بله، مقاله« بررسی قابلیت زنده‌مانی باکتری‌های پروبیوتیک در ماست‌های تولیدی استان مازندران در شرایط دستگاه گوارش شبیه‌سازی شده » در مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران به چاپ رسیده است.

خانم دکتر نتایج و نکات کاربردی این طرح چیست؟
در صورت انتخاب سویه‌های باکتری‌های پروبیوتیک مقاوم به اسید و صفرا توسط تولیدکنندگان محصولات لبنی پروبیوتیک و همینطور توجه مصرف‌کنندگان به نگهداری این محصولات در شرایط محیطی مناسب در یخچال و مصرف تا قبل از تاریخ انقضا، می‌توان امیدوار بود که مصرف کنندگان از خواص مفید باکتریهای پروبیوتیک بهره مند شوند. 

اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه‌های‌ آینده و اهدافتان دارید بفرمایید.
ما قصد داریم تحقیقات در زمینه تولید فرمولاسیون غذاهای فراسودمند با هدف تقویت سیستم ایمنی در افراد سالم و همچنین غذاهای فراسودمند ویژه بیماران مانند دیابتی ها و …. را به عنوان درمان مکمل توسعه دهیم.    
نکته دیگر اینکه در حیطه تحقیقات غذایی، تعداد پژوهش‌های مربوط به نقش فرهنگ و دانش تغذیه‌ای در شکل‌گیری الگوها و عادت‌های غذایی و همینطور تاثیر آنها بر امنیت و سلامت غذا محدود و ناکافی هست. مرکز تحقیقاتی ما پژوهش‌های کاربردی در زمینه آگاهی بخشی نسبت به اطلاعات درست سلامت تغذیه‌ای، کاهش باورهای غلط غذایی و رواج عادات سالم تغذیه‌ای را در اولویت قرار داده است. 
خانم دکتر درپایان این گفتگو بفرمایید انتظار شما از مسئولین امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت‌های مشابه چیست؟  
 با توجه به اصل « پیشگیری بهتر از درمان هست» و  نقش حیاتی غذا در ارتقای سلامت افراد جامعه، انتظار می‌رود پژوهش‌های با  موضوع سلامت فراورده‌های غذایی، تولید فراورده‌های با ارزش غذایی بالا و افزایش سواد سلامت تغذیه‌ای جزو اولویت حمایت‌های مالی قرار گیرند.