خرزهره؛ خواص این گیاه سمی اما زیبا که نمی‌دانستید!

به گزارش همشهری آنلاین، خرزهره گیاهی سمی و کشنده است و مسمومیت با آن ممکن است بر ریه‌ها، کلیه‌ها، طحال و بافت عضلانی اثر منفی بگذارد. بلع یا استنشاق دود حاصل از سوختن گیاه باعث مسمومیت می‌شود. البته جالب است بدانید که به‌رغم سمی‌بودن این گیاه، برخی افراد به‌شیوه‌های سنتی از آن برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌کنند.

ترکیبات شیمیایی خرزهره

گیاه خرزهره حاوی تعدادی گلیکوزید قلبی از جمله اولئاندرین (oleandrin) و نرین (neriine) است. عناصر فعال اصلی این گیاه پلی‌ساکاریدها، کاردنولیدها و تری‌ترپن‌ها هستند. دیگر ترکیبات فعال دارویی این گیاه عبارت‌اند از:

• فولینرین؛
• روزاژنین؛
• روتین (Rutin)؛
• اولاندومایسین.

هرچند این گیاه به‌شیوه‌های سنتی برای درمان بیماری قلبی، آسم، دیابت، میخچه، گال، سرطان، صرع و التیام زخم استفاده می‌شود، کارآزمایی‌های بالینی محدودی برای اثبات این کاربردها وجود دارند. برای تهیه سم از خرزهره بیشتر از ریشه و دانه‌های گیاه استفاده می‌کنند.

خواص گل خرزهره

۱. اثرات ضدمیکروبی و ضدباکتریایی

طبق آزمایش‌های حیوانی، کلروفرم خرزهره و عصاره برگ پترولیوم اتر فعالیت باکتری‌های باسیلوس سوبتیلیس، سارسینا لوتئا، اشریشیا کلی (E.coli) و کلبسیلا پنومونیه را مهار می‌کنند. در پژوهش دیگری مشخص شد که غلظت‌های مختلف (۱۰درصد، ۲۵درصد، ۵۰درصد و ۱۰۰درصد) عصاره اتانولی در این گیاه دارای خواص ضدمیکروبی قوی و گسترده‌ای بودند.

محققان در پژوهشی تأثیر عصاره متانولی خرزهره بر باکتری‌های گرم منفی، مثبت و قارچ‌ها را بررسی کردند. نتیجه این بود که عصاره گیاه خرزهره فعالیت ضدمیکروبی متوسط تا زیادی علیه باکتری‌های استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و سودوموناس آئروژینوزا داشت.

همچنین خرزهره باعث بهبود کلاژن‌سازی و التیام زخم می‌شود.

۲. سرطان

در بررسی آزمایشگاهی، عصاره این گل سمی رشد سلول‌های سرطان ریه در موش‌های ماده را مهار کرد. محققان در پژوهشی ترکیبات کاردنولید استخراج‌شده از این گیاه را بررسی کردند و خواص ضدسرطانی گل خرزهره برای موش‌ها را تأیید کردند. اگرچه این تحقیقات امیدوارکننده‌اند، برای تأیید این اثرات نیاز به تحقیقات انسانی بیشتری است.

۳. دیابت

محققان طی تحقیقی عصاره گیاه خرزهره را به‌مدت ۲۸ روز به موش‌ها دادند و نتیجه این بود که مقدار انسولین، گلوکز، فعالیت‌های آلکالین فسفاتاز و آنزیم‌های کبدی را بهبود بخشید.

۴. هیپرلیپیدمی

در بررسی آزمایشگاهی، محققان عصاره خرزهره را به‌مدت ۱۲ هفته به موش‌ها دادند. دریافت عصاره این گیاه باعث کاهش مقدار کلسترول کل، لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) و تری‌گلیسرید و همچنین افزایش مقدار لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) شد.

کاهش ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺮی‌ﮔﻠﻴﺴﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﺴﺘﺮول ﻟﻴﭙﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﺎ ﭼﮕﺎلی ﺑﺎﻻ، حاکی از آن است که شاید مصرف این گیاه احتمال ابتلا به بیماری عروق کرونر را کاهش دهد.

دوز مناسب

دوز مناسب به عوامل متعددی مانند سن مصرف‌کننده و میزان سلامتی او بستگی دارد. در حال حاضر اطلاعات علمی کافی برای تعیین دوز مناسب خرزهره وجود ندارد. به‌خاطر داشته باشید که محصولات طبیعی همیشه بی‌خطر نیستند و دوز مصرفی بسیار مهم است. حتما دستورالعمل‌های روی برچسب محصول را بخوانید و قبل از مصرف با داروساز یا پزشک مشورت کنید. به‌دلیل سمیت این گیاه حتما برای مصرف آن احتیاط کنید.

اقدامات احتیاطی و هشدارهای ویژه

خوردن خرزهره به‌احتمال زیاد برای هر کسی خطرناک است، به‌خصوص این افراد:

• کودکان: هرگز به کودک برگ، چای یا دانه خرزهره ندهید.
• زنان باردار یا شیرده: مصرف خوراکی این گیاه در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود، چون ممکن است باعث سقط جنین یا ایجاد نقص مادرزادی شود. درباره اینکه استفاده موضعی خرزهره روی پوست برای زنان باردار یا شیرده ایمن است یا خیر، اطلاعات کافی وجود ندارد. اگر باردارید یا بچه شیر می‌دهید، بهتر است احتیاط کنید و از این گیاه حتی موضعی هم استفاده نکنید.
• بیماران قلبی: برای درمان بیماری قلبی بدون نظارت پزشک این گیاه را مصرف نکنید. خوددرمانی خیلی خطرناک است.

تداخل دارویی

۱. آنتی‌بیوتیک‌های ماکرولیدی

برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است میزان جذب خرزهره در بدن را افزایش دهند. افزایش جذب خرزهره در بدن ممکن است عوارض جانبی آن را افزایش دهد.
برخی از آنتی‌بیوتیک‌های ماکرولیدی معروف عبارت‌اند از:

• اریترومایسین؛
• آزیترومایسین؛
• کلاریترومایسین.

۲. آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین

مصرف آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین همراه با خرزهره ممکن است عوارض جانبی گیاه را افزایش دهد. برخی از آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلین عبارت‌اند از:

• دمکلوسایکلین؛
• مینوسایکلین؛
• تتراسایکلین.

۳. دیگوکسین

دیگوکسین (لانوکسین) معمولا برای درمان آریتمی قلبی تجویز می‌شود. مصرف هم‌زمان خرزهره و دیگوکسین ممکن است اثرات دیگوکسین و احتمال بروز عوارض جانبی گیاه را افزایش دهد.

۴. کینین یا کوآیناین

کینین ممکن است میزان جذب خرزهره در بدن را افزایش دهد. مصرف هم‌زمان کینین و مشتقات این گیاه ممکن است منجر به مشکلات قلبی جدی شود.

۵. ملین‌های محرک

ملین‌های معروف به ملین‌های محرک میزان پتاسیم را در بدن کاهش می‌دهند. کمبود پتاسیم ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی خرزهره شود.

برخی از ملین‌های محرک عبارت‌اند از:

• بیزاکودیل؛
• کاسکارا؛
• روغن کرچک؛
• گلیکوزید سنا.

۶. داروهای ادرارآور

داروهای ادرارآور ممکن است مقدار پتاسیم بدن را کاهش دهند. کمبود پتاسیم بر قلب اثر می‌گذارد و خطر عوارض جانبی خرزهره را افزایش می‌دهد. برخی از داروهای ادرارآور رایج عبارت‌اند از:

• کلروتیازید؛
• کلرتالیدون؛
• فوروزماید؛
• هیدروکلروتیازید.

۷. مکمل‌های کلسیم

مصرف این گیاه ممکن است ضربان قلب را تحریک کند. مصرف هم‌زمان خرزهره و کلسیم ممکن است باعث تحریک بیش از حد قلب شود. این گیاه را همراه با مکمل‌های کلسیم مصرف نکنید.

سمیت خرزهره

این گیاه حاوی سمومی است که شامل کاردنولیدهای گلیکوزیدی استروئیدی و ترپنوئیدهای ۵حلقه‌ای هستند. ریشه و دانه‌های گیاه بیشترین مقدار این سموم را دارند. گل‌های قرمز بیشتر از صورتی‌ها و صورتی‌ها بیشتر از سفیدها سمی هستند. حتی دود گیاه و آبی که گیاه در آن غوطه‌ور شده است هم ممکن است سمی باشند. علائم بالینی مسمومیت را می‌توان در عرض ۲ ساعت پس از مصرف مشاهده کرد، اما بسته به نوع سمیت ممکن است این علائم تا ۴۸ ساعت هم ظاهر نشوند.

طبق گزارش‌ها، خوردن برگ خرزهره، چای یا دانه آن منجر به مسمومیت‌های مرگبار شده است.

مصرف ۰٫۱۲ تا ۰٫۷ گرم از این گیاه باعث مرگ پرندگان شده است. برای اسب‌ها مصرف ۱۵ تا ۲۰ گرم و برای گوسفندها مصرف ۱ تا ۵ گرم برگ تازه خرزهره می‌تواند کشنده باشد.

علائم رایج مسمومیت با خرزهره عبارت‌اند از:

• حالت تهوع شدید؛
• استفراغ؛
• درد شکم؛
• گرفتگی عضلات؛
• اسهال؛
• هایپرکالمی؛
• فشار خون بالا؛
• بی‌حالی.

درماتیت ناشی از تماس با شیره خرزهره یکی از مواردی است که زیاد گزارش شده است. درماتیت ممکن است زمانی ایجاد شود که برگ‌های له‌شده گیاه با پوست فرد در تماس باشند. برگ‌ها و ساقه‌های له‌شده این گل پوست را تحریک می‌کنند، اما درباره آلرژی‌زابودن این گیاه شواهد کافی وجود ندارد.

تکثیر گل خرزهره

خرزهره هندی یکی از زیباترین درختچه‌های تزئینی است. بهترین راه برای رشد سریع‌تر این گیاه، قلمه‌زدن آن است.

برای قلمه‌زدن گیاه:

• ساقه گیاه را درست زیر گره برگ ببرید.
• قلمه را در مخلوطی از آب و محرک ریشه قرار دهید.
• پس از رشد ریشه، آن را در گلدان حاوی خاک مرغوب بکارید و به خاک مواد آلی اضافه کنید.

سخن پایانی

مصرف خرزهره ممکن است با برخی مشکلات پزشکی، داروهای تجویزی یا بدون نسخه، غذاها یا سایر مکمل‌های غذایی تداخل داشته باشد. ممکن است مصرف این گیاه قبل از جراحی یا سایر اقدامات پزشکی ناایمن باشد. به همین خاطر لازم است که قبل از هر نوع جراحی یا اقدام پزشکی، پزشک را مطلع کنید. برای کسب اطلاعات کامل درباره خطرات و مزایای استفاده از مشتقات این گیاه با پزشک مشورت کنید.

منبع: عصر ایران