آیا مصرف مولتی ویتامین واقعاً مفید است؟

داده‌های دلگرم‌کننده‌ای درمورد فواید مولتی‌ویتامین‌ها برای بزرگسالان سالم وجود دارد، اما این مکمل‌ها درمان همه مشکلات نیستند.

سه مطالعه نسبتا جامع به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که آیا مولتی‌ویتامین‌ها تاثیر مهمی بر سلامتی دارند. البته هر سه این مطالعات از حمایت مالی شرکت‌کنندهای تولیدکنندهی مکمل‌های مولتی ویتامین برخوردار بوده‌اند.

مطالعه‌ای فرانسوی روی حدود ۱۳ هزار بزرگسال ۳۵ تا ۶۰ سال نشان داد پس از هفت سال و نیم مصرف روزانه مکمل، خطر ابتلا به سرطان و مرگ‌ومیر در مردان کاهش یافت (این نتایج در زنان مشاهده نشد).

مطالعه دیگری در آمریکا بیش از ۱۴ هزار پزشک مرد ۵۰ ساله و بالاتر را مورد مطالعه قرار داد و نشان داد مصرف مولتی ویتامین به مدت حدود ۱۱ سال با کاهش ۸ درصدی در خطر ابتلا به سرطان همراه بود، گرچه تاثیری روی خطر مرگ نداشت.

مطالعه‌ای که COSMOS نام داشت، مصرف مولتی‌ویتامین‌ها را حدود سه سال و نیم در بیش از ۲۱ هزار سالمند مورد بررسی قرار داد و بهبودی در خطر ابتلا به سرطان، مرگ‌ومیر یا خطر بیماری‌های قلبی عروقی مشاهده نشد.

مطالعه بزرگی که سال ۲۰۲۳ در پایگاه داده COSMOS منتشر شد، نشان داد افرادی که یک سال مولتی ویتامین مصرف می‌کردند، در آزمون یادآوری فوری واژه‌ها بهتر عمل می‌کردند. نویسندگان مطالعه به این نتیجه رسیدند که مکمل‌های مولتی ویتامین در بهبود تغییرات حافظه مرتبط با سن در این آزمایش تاثیر داشتند.

این داده‌ها دلگرم‌کننده است، اما برای درک بیشتر درباره میزان این تأثیر و هدف قرار دادن جمعیت مناسب، به تحقیقات بیشتری نیاز داریم. به‌عنوان مثال، افرادی که به‌نظر می‌رسد بیشترین سود را از مصرف مولتی ویتامین‌ها به دست می‌آورند، افراد مبتلا به بیماری قلبی‌عروقی اولیه هستند. علت این موضوع مشخص نیست، اما ممکن است به این دلیل باشد که این بیماران دچار کمبود ریزمغذی باشند که احتمالا به مصرف برخی از داروهای قلبی مربوط می‌شود.

بااین‌حال، مطالعاتی که به مشکلات جدی‌تری مثل زوال عقل پرداخته‌اند، نشان نداده‌اند که مکمل‌های بدون نسخه (مثل مولتی‌ویتامین‌ها) فایده‌ای داشته باشند، درحالی‌که این فواید بیشتر با رژیم غذایی سالم مرتبط هستند. همچنین، مطالعه‌ی سال ۲۰۲۳ نشان داد مولتی‌ویتامین‌ها تأثیر خاصی روی عملکردهای مغزی مثل عملکرد اجرایی یا تشخیص اشیای جدید نداشتند.

گروهی از پژوهشگران دانشگاه جانز هاپکینز در سرمقاله‌ای که در مجله Annals of Internal Medicine منتشر شد، به این نتیجه رسیدند که مولتی‌ویتامین‌ها خطر بیماری قلبی، سرطان، زوال شناختی (مانند از دست دادن حافظه و کندی تفکر) یا مرگ زودرس را کاهش نمی‌دهند. آن‌ها همچنین خاطرنشان کردند مصرف مکمل‌های ویتامین E و بتاکاروتن خصوصا در مقادیر بالا می‌تواند مضر باشد.

مصرف روزانه مولتی ویتامین به‌طور کلی بی‌خطر تلقی می‌شود؛ اما ازآنجاکه شواهد کافی در حمایت از فواید آن برای بزرگسالان سالم وجود ندارد، کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده آن را توصیه نمی‌کند.

اگرچه مولتی‌ویتامین مطمئنا برای همه مردم ضروری نیست، برخی افراد باید آن را مصرف کنند.

سطوح ناکافی ویتامین‌ها در بدن می‌تواند منجر به بیماری‌های خاصی شود. برای مثال، سطوح پایین ویتامین دی در کودکان می‌تواند منجر به راشیتیسم شود که ضعیف شدن استخوان‌ها، رشد ضعیف و بدشکلی استخوان را در پی دارد. از سوی دیگر، کمبود ویتامین سی یا اسکوروی می‌تواند در افرادی که میوه و سبزی کافی مصرف نمی‌کنند، رخ دهد. بیماران مبتلا به اسکوروی معمولا دچار ضعف و بیماری لثه هستند و زخم‌های آن‌ها به خوبی بهبود نمی‌یابد.

افرادی مبتلا به اختلال مصرف الکل یا افراد مسن که در مراکز مراقبت طولانی‌مدت زندگی می‌کنند و ممکن است مقدار کافی میوه و سبزیجات مصرف نکنند، نیز درمعرض خطر کمبود مواد مغذی مانند ویتامین‌ها قرار دارند.

برخی افراد با محدودیت‌های غذایی مانند افرادی که رژیم غذایی گیاهخواری را دنبال می‌کنند ممکن است مواد مغذی ضروری را که معمولا در محصولات حیوانی یافت می‌شوند، دریافت نکنند.

ویتامین‌ها و مواد معدنی که معمولا در بسیاری از رژیم‌های گیاهخواری وجود ندارند عبارتند از ویتامین B12، آهن، کلسیم، روی و ویتامین D. افراد دارای رژیم غذایی محدود می‌توانند مولتی ویتامین مصرف کنند تا اطمینان حاصل کنند که تمام ویتامین‌های مورد نیاز بدن خود را دریافت می‌کنند.

با افزایش سن، نیازهای غذایی ما نیز تغییر می‌کند. برای مثال، مواد مغذی و ویتامین‌هایی مانند کلسیم و ویتامین D برای اطمینان از سلامت استخوان و کمک به پیشگیری از پوکی استخوان مشخص می‌شود و افراد را در معرض افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها قرار می‌دهد.

در زنان یائسه، تراکم مواد معدنی استخوان به‌طور طبیعی همراه با سطوح پایین‌تر استروژن که پس از یائسگی بروز می‌کند، کاهش می‌یابد و خطر ابتلای زنان مسن‌تر را به پوکی استخوان افزایش می‌دهد.

استروژن هورمونی کلیدی است که به تقویت استخوان‌سازی کمک می‌کند. مصرف مولتی ویتامین برای زنان یائسه می‌تواند خطر دچار شدن به پوکی استخوان را کاهش دهد، اما از طرف دیگر می‌تواند خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. بیماران مسن باید در مورد درمان مناسب با پزشک مشورت کنند.

بیماری‌هایی مانند بیماری‌های کرون، کولیت اولسراتیو و بیماری سلیاک می‌توانند بر جذب مواد مغذی تاثیر بگذارند. بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری‌ها فاقد توانایی جذب مواد مغذی هستند که درنهایت به کمبود ویتامین در بدن آن‌ها منجر می‌شود.

بیمارانی که تحت عمل جراحی بای‌پس معده قرار می‌گیرند نیز مستعد کمبود ویتامین هستند و مصرف مولتی ویتامین می‌تواند برای آن‌ها مفید باشد.

در عمل جراحی بای‌پس معده، بخشی از روده به گونه‌ای کنار گذاشته می‌شود که غذا از آن عبور نمی‌کند. اما مشکل اینجاست که آن بخش از روده که دور زده شده (یعنی غذا واردش نمی‌شود)، همان جایی است که معمولاً آهن و کلسیم را جذب می‌کند. بنابراین، به دلیل اینکه این مواد مغذی دیگر از آن قسمت جذب نمی‌شوند، کمبود آهن و کلسیم به وجود می‌آید. برای همین باید این کمبودها را درمان یا با مکمل‌ها جبران کرد.

افرادی که جراحی چاقی انجام داده‌اند باید مراقب باشند که علاوه بر مولتی‌ویتامین‌ها، مواد معدنی مثل کلسیم، آهن، مس و روی را هم به‌طور کامل از مکمل‌ها دریافت کنند، زیرا بسیاری از مولتی‌ویتامین‌ها ممکن است تمام مقدار مورد نیاز این مواد معدنی را نداشته باشند.

برخی شاید دچار کمبودهایی باشند که ناشی از بیماری یا دارویی خاص است. برای مثال در نوعی کم‌خونی بدخیم که نوعی اختلال خودایمنی نادر محسوب می‌شود، بدن ویتامین B12 جذب نمی‌کند. داروهایی مانند امپرازول خصوصا اگر بیماران مبتلا به رفلاکس معده به مدت طولانی آن‌ها را مصرف کنند نیز می‌توانند توانایی جذب ویتامین B12 را کاهش دهند.

بارداری نیاز به بسیاری از مواد مغذی ازجمله فولات، آهن و کلسیم را افزایش می‌دهد. مصرف اسید فولیک در سه‌ماهه نخست بارداری برای جلوگیری از بروز نقص لوله عصبی در جنین حیاتی است. علاوه‌براین، کم‌خونی (وضعیتی که در آن بدن گلبول های قرمز کافی تولید نمی‌کند)، مشکل نسبتاً شایعی در بارداری است و مصرف مکمل آهن می‌تواند به افزایش حجم خون برای جلوگیری از کم‌خونی کمک کند.

مولتی‌ویتامین‌های دوران بارداری به‌طور خاص توسط پزشکان برای حمایت از سلامت مادر و جنین در تلاش برای ابتلا به مشکلاتی مانند کم‌خونی در مادر و نقایص لوله عصبی در کودک توصیه می‌شود.

افراد باردار یا شیرده، باید طبق توصیه پزشک مولتی ویتامین خاصی مصرف کنند که حاوی ۴۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌گرم اسید فولیک باشد.

اگر مولتی‌ویتامین‌ها طبق دستور مصرف شوند، معمولا عوارض جانبی جدی ایجاد نمی‌کنند؛ اما عوارض جانبی رایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

ناراحتی معده

سردرد

طعم غیرعادی یا ناخوشایند در دهان

مصرف بیش‌ازحد ویتامین‌های A، D، E یا K می‌تواند عوارض جدی یا خطرناکی داشته باشند. همچنین، برخی از مواد معدنی موجود در مولتی‌ویتامین‌ها ممکن است در صورت مصرف بیش‌ازحد، علائم جدی ایجاد کنند.

بسیاری از محصولات مولتی ویتامین همچنین حاوی مواد معدنی مانند کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و روی هستند. مواد معدنی (به‌ویژه در صورت مصرف مقادیر بالا) می‌توانند عوارض جانبی مانند تغییر رنگ دندان‌ها، افزایش ادرار، خونریزی معده، ضربان قلب نامنظم، گیجی و ضعف یا شلی عضلات ایجاد کنند.

برچسب هر محصول مولتی‌ویتامینی را به دقت مطالعه کنید تا از ترکیبات و محتویات آن کاملاً آگاه شوید.

مولتی‌ویتامین‌ها می‌توانند با برخی داروها تداخل داشته باشند یا بر نحوه عملکرد آن‌ها در بدن شما تأثیر بگذارند. اگر همزمان از داروهای دیگری استفاده می‌کنید، از پزشک یا داروساز بپرسید که آیا مصرف مولتی‌ویتامین‌ها برای شما بی‌خطر است یا خیر. برخی از داروهای رایج که با مولتی‌ویتامین‌ها تداخل دارند، عبارت‌اند از:

ترتینوئین یا ایزوترتینوئین

داروهای ضداسید

آنتی‌بیوتیک‌ها

داروهای ادرارآور

داروهای قلب یا فشار خون

سولفونامیدها

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، سلکوکسیب، دیکلوفناک، ایندومتاسین و ملوکسیکام

افراد زیادی تحقیق کرده‌اند تا دریافتند آیا می‌شود کمبود بعضی مواد مغذی بدن را با قرص‌های مکمل جبران کرد یا نه. به‌عنوان مثال، منیزیم یکی از این مواد است که خیلی از مردم آن را به‌عنوان مکمل مصرف می‌کنند و در مولتی‌ویتامین‌ها هم رایج است. مطالعات به‌طور مداوم نشان می‌دهند مصرف مکمل منیزیم برای دستیابی به مزیت‌هایی که رژیم غذایی سرشار از منیزیم دارد، کافی نیست. فایده خوردن غذای طبیعی بیشتر از چیزی است که با خوردن چند قرص می‌شود به دست آورد.

مصرف مقدار بیش‌ازحد از مولتی‌ویتامین‌ها نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود. به‌عنوان مثال، اگرچه بسیار نادر است، اما مصرف بیش‌ازحد ویتامین C می‌تواند موجب ناراحتی معده، اسهال و سنگ کلیه شود.

مولتی‌ویتامین‌هایی که حاوی کلسیم و روی هستند می‌توانند توانایی بدن در جذب آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش دهند. مولتی‌ویتامین‌هایی که حاوی ویتامین K هستند، می‌توانند اثرات رقیق‌کننده خونِ وارفارین (دارویی که توسط بسیاری از افراد برای جلوگیری از لخته‌های خونی خطرناک مصرف می‌شود) را خنثی کنند. از سوی دیگر آهن موجود در مولتی‌ویتامین‌ها می‌تواند به هموکروماتوز منجر شود که بیماران را درمعرض خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی، نارسایی کبد، آلزایمر و مشکلات دیگر قرار می‌دهد.

افرادی که سیگار می‌کشند، باید از مصرف مولتی‌ویتامینی که حاوی بیش از ۲۰ میلی گرم بتاکاروتن در روز است، اجتناب کنند؛ زیرا ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را در این افراد افزایش دهد.

در مطالعات مختلف مشخص شده است پیروی از رژیم غذایی سالم در بهبود نتایج سلامتی از معکوس کردن روند بیماری عروق کرونر قلب تا کاهش خطر سرطان، موثر است. نمی‌توانید رژیم غذایی ضعیف یا نامتعادل را با خوردن یک قرص برای جبران کمبود مواد مغذی اصلاح کنید.

طبق توصیه کارشناسان، سعی کنید نیازهای تغذیه‌ای خود را بیشتر از راه غذاها و نوشیدنی‌ها تامین کنید. آن‌ها می‌گویند مردم باید به جای مصرف مولتی‌ویتامین‌ها، رژیم غذایی خود را متعادل کنند. مطالعات نشان می‌دهند وقتی افراد به رژیم‌های غذایی بهتر روی می‌آورند، سلامتی آن‌ها بهبود می‌یابد.

منبع: عصر ایران