کودکان‌مان را چگونه از اضطراب نجات دهیم؟

فرزانه عامری، متخصص روانشناسی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با سلامت روان کودکان در شرایط بحرانی کنونی گفت: در شرایط بحرانی، نخستین گام برای حمایت از سلامت روان کودکان، حفظ آرامش و خونسردی خود والدین است؛ والدین باید در درجه اول به سلامت روان خود توجه کنند تا بتوانند از نظر روانی حامی فرزندان خود باشند.

وی ادامه داد: یکی از راهکارهای مؤثر، کاهش میزان دریافت اخبار است، یعنی والدین می‌توانند زمان مشخصی را برای پیگیری اخبار انتخاب کنند تا هم در جریان رویدادها باشند و هم کودکان در معرض اضطراب ناشی از اخبار قرار نگیرند. حضور مداوم والدین در شبکه‌های اجتماعی یا تماشای اخبار، و به‌ویژه بازگو کردن آن در حضور کودکان، می‌تواند حس ناامنی و نگرانی را در آن‌ها تشدید کند.

عامری اذعان کرد: بسیاری از کودکان در بازی‌های روزمره خود به موضوعات مربوط به جنگ و بحران‌های منطقه‌ای اشاره می‌کنند، حتی اگر اطلاعات دقیق یا کاملی در این زمینه نداشته باشند؛ این مسئله نشان‌دهنده‌ی آن است که کودکان به‌صورت غیرمستقیم از رفتار و واکنش‌های والدین، تأثیر می‌پذیرند. بنابراین، حفظ رفتار طبیعی و دوری از ترس و اضطراب ظاهری، نقش مهمی در انتقال حس امنیت به کودکان دارد.

وی هشدار داد: والدین باید میزان اطلاعات و احساسات کودک را از طریق مشاهده بازی‌ها و گفت‌وگوهای غیرمستقیم بسنجند. در صورت نیاز، می‌توان اطلاعات نادرست یا ناقص را به زبان ساده و متناسب با سن کودک تصحیح کرد.

چگونه حفظ نظم روزمره به کاهش اضطراب کودکان در شرایط بحرانی کمک می‌کند؟

این متخصص روانشناسی اظهار داشت: در شرایط بحرانی مانند جنگ یا تنش‌های منطقه‌ای، حفظ نظم زندگی روزمره یکی از مؤثرترین راهکارها برای ایجاد حس امنیت در کودکان است. هرچند برنامه‌هایی مانند سفر یا اقدامات فوری ممکن است تغییر کند، اما نباید اجازه داد نظم اصلی زندگی از جمله زمان خواب، وعده‌های غذایی و برنامه‌های روزانه دستخوش بی‌نظمی شود.

وی افزود: خواب کافی و تغذیه مناسب نه تنها برای سلامت جسمی بلکه برای سلامت روان کودک اهمیت زیادی دارد. به‌ویژه در مواقعی که اخبار نگران‌کننده‌ای در جریان است، داشتن خوابی آرام می‌تواند احساس آرامش را به کودک و والدین منتقل کند. تجربه‌های شخصی برخی والدین نیز نشان می‌دهد که شب‌هایی که آرامش بیشتری در محیط حاکم است، صبح روز بعد، افراد با انرژی بیشتری روز خود را آغاز می‌کنند.

عامری توصیه کرد: وظیفه اصلی والدین در این شرایط، کاهش نگرانی‌های کودک و رصد علائم اضطراب است. در صورتی که نشانه‌هایی از ترس، بی‌قراری یا تغییر رفتار مشاهده شد، نباید آن را نادیده گرفت و در صورت نیاز، مشورت با روان‌شناس یا روان‌پزشک توصیه می‌شود.

وی در ادامه گفت: همچنین استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی برای کودکان باید به‌شدت محدود شود؛ چراکه حتی دیدن چند تصویر یا صحنه خبری ممکن است اضطراب شدیدی در کودک ایجاد کند. والدینی که موفق به حفظ آرامش در خود می‌شوند، آرامش را به فرزندان نیز منتقل می‌کنند.

این متخصص روانشناسی تاکید کرد: روش‌هایی مانند دوش گرفتن، تکنیک‌های تنفس عمیق یا تمرین‌های آرام‌سازی (ریلکسیشن) می‌تواند به والدین کمک کند تا خود را آرام نگه دارند. یکی از تکنیک‌های ساده، تمرین باد کردن بادکنک با کودک است که به‌صورت یک بازی، هم تمرین تنفس است و هم ابزاری برای کاهش تنش.

وی متذکر شد: برای کاهش استرس کودکان، ابزارهای درمانی خانگی مؤثری وجود دارد؛ از جمله بازی‌درمانی و قصه‌درمانی. بازی‌هایی نظیر «خاله‌بازی» یا «خونه‌بازی» می‌توانند فرصتی ایجاد کنند تا کودک در فضای خیال، تنش‌های خود را ابراز کند. در قصه‌درمانی، والدین می‌توانند با ساختن قصه‌های تعاملی که کودک در ساخت آن مشارکت دارد به او اجازه دهند احساسات خود را بروز دهد.

عامری اذعان کرد: نقاشی نیز ابزار مؤثری برای تخلیه هیجانات کودکان محسوب می‌شود. والدین می‌توانند از طریق نقاشی، هم به احساسات پنهان کودک پی ببرند و هم به او کمک کنند اضطراب خود را بیان کند. همچنین استفاده از وسایلی مانند خمیر بازی و ابزارهای خلاقانه دیگر، نقش مؤثری در کاهش تنش‌های روانی کودکان دارد؛ در مجموع، ایجاد محیطی پایدار، آرام و منظم در خانه، بهترین راه برای حمایت از سلامت روانی کودکان در شرایط بحرانی است.

لزوم همدلی در خانواده و محافظت از سلامت روان کودکان در بحران‌های جنگی

این متخصص روانشناسی تاکید داشت: در شرایطی که اخبار حملات به مراکز درمانی و بیمارستان‌های کودکان در رسانه‌ها منتشر می‌شود، حفظ آرامش در فضای خانواده به دغدغه‌ای جدی برای والدین و روانشناسان تبدیل شده است. در چنین موقعیت‌هایی، نقش خانواده و شیوه مواجهه با بحران می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر سلامت روان فرزندان برجای بگذارد.

وی افزود: نخستین و مهم‌ترین اقدام، تقویت ارتباط عاطفی میان والدین و فرزندان با رویکرد همدلانه است. در واقع، افزایش تعامل با کودک باید با هدف کاهش اضطراب و القای حس امنیت انجام شود، نه افزایش تنش یا ترس.

عامری بیان کرد: والدینی که نمی‌دانند در چنین شرایطی چه رفتاری داشته باشند، می‌توانند از تکنیک‌های ساده اما مؤثری بهره ببرند؛ تکنیک‌هایی همچون بازی‌های تعاملی، تنفس عمیق، سرگرمی‌های خلاقانه و تمرین‌های آرام‌سازی.

وی اظهار داشت: از سوی دیگر، برخی والدین با مشاهده حملات مکرر به مراکز درمانی در نوار غزه و سکوت نسبی نهادهای بین‌المللی، احساس خشم، ناامیدی و درماندگی را تجربه می‌کنند. در این میان، سکوت سازمان جهانی بهداشت در قبال حملات به تأسیسات درمانی و کادر پزشکی، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است.

سکوت سازمان جهانی بهداشت

عامری تصریح کرد: ما برای صلح، سلامت روان، و کرامت انسانی تربیت شده‌ایم. سکوت در برابر خشونت سازمان‌یافته علیه بیماران، کودکان و کادر درمان، نه تنها غیراخلاقی بلکه ضد انسانی است.

وی ادامه داد: درمانگران همواره تلاش می‌کنند به بیماران و خانواده‌ها امید بدهند. اما در شرایطی که خشونت به شکلی سیستماتیک اعمال می‌شود و در مقابل آن واکنشی دیده نمی‌شود، مهم‌ترین وظیفه ما در سطح خانواده، محافظت از روان کودکان است. چراکه اگر امروز مراقب نباشیم، در آینده با نسلی روبرو خواهیم شد که با اضطراب، ترس و ناتوانی در همدلی وارد جامعه می‌شود.

این متخصص روانشناسی متذکر شد: نباید بگذاریم کودکان، قربانی دومِ جنگ باشند؛ قربانی نه صرفاً از نظر جسمی، بلکه از نظر روانی. پیشگیری در این مقطع، حیاتی است و به همان اندازه که پناهگاه فیزیکی اهمیت دارد، پناه روانی نیز ضروری است.

عامری خاطر نشان کرد: ابزارهایی مانند قصه‌درمانی، نقاشی، بازی‌های خیالی و گفت‌وگوهای هدفمند با کودکان می‌تواند به تخلیه هیجانات و کاهش فشار روانی آن‌ها کمک کند. مهم است که والدین در مواجهه با بحران، احساسات خود را کنترل کرده و از واکنش‌های هیجانی پرهیز کنند، تا فرزندان با الگویی از تاب‌آوری، امید و سلامت روانی روبرو شوند.