مسمومیت با قارچ‌های سمی؛ زنگ خطری برای سلامت عمومی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان کرمانشاه با طبیعتی بکر، کوهستانی و پوشیده از جنگل‌ها و دشت‌های سرسبز، هر ساله با رویش انواع قارچ‌های خودروی طبیعی در فصل بهار، به بهشتی برای علاقه‌مندان به جمع‌آوری محصولات طبیعی تبدیل می‌شود. این قارچ‌ها که در دامنه کوه‌ها، اطراف درختان و در باغچه‌های روستاها و حتی برخی مناطق شهری می‌رویند، در نگاه اول جذاب، تازه و وسوسه‌انگیز به نظر می‌رسند؛ اما در دل همین ظاهر فریبنده، خطری پنهان شده است که هر ساله جان ده‌ها نفر را به مخاطره می‌اندازد: مسمومیت با قارچ‌های سمی.

در سال‌های اخیر، با افزایش تمایل مردم به مصرف مواد غذایی طبیعی و ارگانیک، استفاده از قارچ‌های وحشی و خودرو نیز افزایش یافته است. با وجود هشدارهای مکرر مسئولان حوزه سلامت، همچنان بسیاری از مردم، به‌ویژه در مناطق روستایی و حاشیه شهرها، با تصور اینکه سال‌هاست از این نوع قارچ‌ها استفاده می‌کنند و مشکلی پیش نیامده، بدون هیچ دانش تخصصی اقدام به چیدن و مصرف این قارچ‌ها می‌کنند. نتیجه‌ی این سهل‌انگاری، سالانه منجر به مسمومیت عده‌ای از شهروندان می‌شود که برخی از آنان راهی بخش مراقبت‌های ویژه و حتی گاهی درگیر فرآیندهای دیالیز و پیوند کبد می‌شوند.

به گفته‌ی متخصصان، تشخیص سمی یا خوراکی بودن قارچ‌ها از روی ظاهر آن‌ها تقریباً غیرممکن است، چراکه قارچ‌های سمی و غیر سمی می‌توانند شباهت‌های ظاهری بسیار زیادی به هم داشته باشند. این موضوع وقتی خطرناک‌تر می‌شود که بدانیم حتی یک وعده مصرف قارچ سمی می‌تواند موجب بروز علائم شدید گوارشی، عصبی و حتی نارسایی حاد کبد و کلیه شود. علائمی که ممکن است در ظاهر تنها با تهوع و دل‌درد آغاز شود، اما به سرعت به سمت توهم، تشنج، بی‌هوشی و نهایتاً مرگ پیش رود.

طبق آمار رسمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، تنها در چند ماه ابتدایی سال جاری، ۱۰ نفر به دلیل مصرف قارچ سمی مسموم و راهی بیمارستان شده‌اند. آماری که نشان می‌دهد علی‌رغم هشدارها، همچنان استفاده از قارچ‌های خودرو در میان مردم رواج دارد.

نکته قابل تأمل اینکه در بسیاری از موارد، خانواده‌ها به تصور اینکه قارچی را از دل طبیعت چیده‌اند و از مواد شیمیایی به دور است، با اعتماد به نفس بیشتری آن را مصرف می‌کنند. اما برخلاف این تصور، قارچ‌های وحشی می‌توانند حامل سمومی بسیار قوی و کشنده باشند که حتی با حرارت بالا و پختن هم از بین نمی‌روند. نکته نگران‌کننده دیگر اینکه اغلب مسمومیت‌ها زمانی رخ می‌دهد که افراد با سابقه قبلی در جمع‌آوری قارچ، به افراد دیگر نیز توصیه یا حتی قارچ را هدیه می‌دهند و به این ترتیب دایره آسیب‌دیدگان گسترده‌تر می‌شود.

مسمومیت با قارچ‌های سمی در کرمانشاه تنها یک موضوع بهداشتی نیست، بلکه به مسئله‌ای فرهنگی و رفتاری نیز بدل شده است. این موضوع نه‌تنها نیاز به آگاه‌سازی عمومی از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی دارد، بلکه باید در سطح خانواده‌ها و گروه‌های محلی نیز به‌صورت جدی مورد توجه قرار گیرد. آموزش عمومی در زمینه خطرات احتمالی مصرف قارچ‌های وحشی، پخش پوسترها، برگزاری جلسات توجیهی در مدارس و خانه‌های بهداشت و حتی استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در کاهش این موارد مؤثر باشد.

در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف این مسئله از منظر بهداشتی، آماری، فرهنگی و راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مسمومیت‌های ناشی از مصرف قارچ‌های سمی در استان کرمانشاه خواهیم پرداخت. در ادامه نیز گفت‌وگویی اختصاصی با رئیس اورژانس استان کرمانشاه خواهیم داشت که جزئیاتی از موارد اخیر مسمومیت، علائم بالینی، اقدامات درمانی و هشدارهای لازم را در اختیار ما قرار می‌دهد.

تجربه تلخ یک شهروند کرمانشاهی از مسمومیت با قارچ وحشی

یک شهروند کرمانشاهی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سال گذشته در اواخر بهار، همراه خانواده‌ام برای تفریح به یکی از مناطق غربی استان کرمانشاه رفته بودیم. در مسیر برگشت، چند نفر از روستاییان قارچ‌هایی را که از اطراف کوه جمع کرده بودند برای فروش آورده بودند. با این تصور که طبیعی و ارگانیک هستند، تعدادی از آن‌ها را خریدیم و برای شام مصرف کردیم.

وی ادامه داد: حدود دو ساعت بعد از مصرف قارچ، علائم اولیه ظاهر شد؛ حالت تهوع، سرگیجه، دل‌درد شدید و بعد استفراغ. ابتدا تصور کردم مسمومیت خفیف غذایی است، اما وضعیت به‌سرعت بدتر شد. دچار تپش قلب شدم و احساس می‌کردم پوست صورتم داغ و قرمز شده. کم‌کم به‌سختی نفس می‌کشیدم و نمی‌توانستم تمرکز کنم.

او که از شدت علائم و وخامت حالش به اورژانس منتقل شده بود، گفت: وقتی به بیمارستان رسیدم، پزشکان به خانواده‌ام گفتند اگر دیرتر رسیده بودم، ممکن بود کلیه و کبد من از کار بیفتد. برای چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بودم و تحت نظر کامل قرار داشتم. تشخیص پزشکان، مسمومیت شدید با قارچ سمی بود.

این شهروند کرمانشاهی با ابراز تأسف از ناآگاهی نسبت به خطرات این قارچ‌ها افزود: من تا قبل از آن شب، هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم یک قارچ طبیعی که از دل کوه آمده، می‌تواند تا این حد خطرناک باشد. متأسفانه خیلی از مردم ما فکر می‌کنند چون چیزی از طبیعت جمع‌آوری شده، حتماً سالم است، در حالی که دقیقاً برعکس، همین قارچ‌ها می‌توانند کشنده باشند.

وی با اشاره به شباهت ظاهری قارچ‌های سمی و خوراکی گفت: هیچ‌کس نمی‌تواند با چشم یا تجربه محلی، قارچ سمی را از غیرسمی تشخیص دهد. بعضی از قارچ‌هایی که سمی هستند دقیقاً شبیه به قارچ‌های خوراکی‌اند و همین موضوع باعث اشتباه مرگبار می‌شود.

او همچنین درباره وضعیت جسمانی‌اش پس از مسمومیت بیان کرد: تا مدت‌ها بعد از ترخیص از بیمارستان، درگیر عوارض مسمومیت بودم. ضعف عمومی، مشکلات گوارشی، و حتی گاهی احساس گیجی داشتم. پزشکان گفتند سم قارچ تا مدت‌ها ممکن است آثارش را در بدن نشان دهد.

این شهروند در پایان با تأکید بر لزوم آگاه‌سازی مردم گفت: از صمیم قلبم به همه هشدار می‌دهم که به‌هیچ‌وجه قارچ‌های وحشی را مصرف نکنند. این قارچ‌ها ظاهر زیبایی دارند اما می‌توانند قاتل خاموش باشند. حتی اگر از فردی مطمئن آن را تهیه می‌کنید، باز هم خطر وجود دارد. بهتر است تنها قارچ‌هایی را که در فروشگاه‌های معتبر عرضه می‌شوند مصرف کنیم. من یک بار این اشتباه را کردم و تا مرز مرگ رفتم.

هشدار کارشناس تغذیه کرمانشاه: از مصرف قارچ‌های خودرو در طبیعت پرهیز کنید

جواد نوری، کارشناس تغذیه کرمانشاهی، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به افزایش تمایل مردم برای استفاده از محصولات طبیعی، اظهار کرد: در سال‌های اخیر، شاهد رواج مصرف قارچ‌های وحشی و خودرو به‌ویژه در فصل بهار هستیم. این قارچ‌ها عمدتاً از دل طبیعت جمع‌آوری شده و بدون هیچ نظارت یا آزمایش تخصصی، وارد سفره خانواده‌ها می‌شود. اما نکته مهم و نگران‌کننده این است که تشخیص قارچ خوراکی از سمی، با چشم یا تجربه محلی ممکن نیست.

وی با بیان اینکه حتی افراد بومی و با تجربه نیز در برخی موارد قادر به تشخیص دقیق نیستند، افزود: قارچ‌های سمی می‌توانند بسیار شبیه به قارچ‌های خوراکی باشند. این شباهت‌های ظاهری موجب می‌شود مردم عادی به اشتباه آن‌ها را بی‌خطر تلقی کرده و بدون در نظر گرفتن عواقب آن، مصرف کنند. در حالی که مصرف تنها یک وعده قارچ سمی می‌تواند به مسمومیت شدید و حتی مرگ منجر شود.

این کارشناس تغذیه، بر ضرورت پیشگیری از چنین مواردی با آموزش عمومی تأکید کرد و گفت: مردم باید آگاه باشند که هیچ‌گونه آزمایش خانگی یا روش سنتی وجود ندارد که به‌طور قطعی خوراکی بودن قارچ‌ها را تعیین کند. بهترین و ایمن‌ترین راهکار، پرهیز کامل از جمع‌آوری و مصرف قارچ‌های خودرو و تهیه قارچ تنها از فروشگاه‌ها و مراکز معتبر است.

نوری با اشاره به ترکیبات سمی موجود در برخی قارچ‌ها، خاطرنشان کرد: مواد سمی موجود در قارچ‌های خطرناک می‌توانند عملکرد کبد، کلیه، مغز و سیستم عصبی را به‌شدت مختل کنند. بسیاری از سموم موجود در قارچ‌ها حتی با حرارت دیدن و پختن نیز از بین نمی‌روند، بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که پختن آن‌ها، از خطر مسمومیت جلوگیری کند.

وی با ذکر اینکه بیشتر مسمومیت‌های ناشی از قارچ، در فصل بهار و در استان‌های کوهستانی نظیر کرمانشاه رخ می‌دهد، افزود: هر ساله موارد متعددی از مسمومیت با قارچ‌های خودرو گزارش می‌شود و در بسیاری از این موارد، فرد مسموم دچار عوارض شدید شده یا حتی جان خود را از دست داده است. این موضوع یک هشدار جدی برای همه افراد است، به‌ویژه کسانی که تصور می‌کنند چون سابقه مصرف قارچ‌های طبیعی را داشته‌اند، این بار نیز بدون مشکل خواهد بود.

نوری همچنین توصیه کرد: والدین باید مراقب کودکان و سالمندان خانواده باشند و در گردش‌ها و طبیعت‌گردی‌ها از جمع‌آوری قارچ توسط کودکان جلوگیری کنند. فرهنگ‌سازی در این زمینه از طریق رسانه‌ها و آموزش‌های عمومی بسیار ضروری است.

این کارشناس تغذیه در پایان گفت: پرهیز از مصرف قارچ‌های وحشی و خودرو، در کنار ارتقای آگاهی عمومی و هشدارهای مستمر، می‌تواند تا حد زیادی از بروز مسمومیت‌های ناشی از این موضوع جلوگیری کند. هیچ ماده غذایی ارزش آن را ندارد که سلامت یا حتی جان ما را تهدید کند. قارچ‌هایی که در طبیعت می‌رویند، ظاهری زیبا اما باطنی خطرناک دارند. ساده‌ترین راه، نخوردن آن‌هاست.

مسمومیت ۱۰ نفر با قارچ سمی از ابتدای سال ۱۴۰۴

مسعود قلعه‌سفیدی رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی استان کرمانشاه، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون، ۱۰ نفر به دلیل مصرف قارچ سمی در سطح استان مسموم و به مراکز درمانی منتقل شده‌اند. از این تعداد، ۵ نفر مرد و ۵ نفر زن بوده‌اند.

وی با اشاره به خطرات جدی مصرف قارچ‌هایی که به‌صورت خودجوش در طبیعت یا حیاط منازل رشد می‌کنند، افزود: سالانه تعداد زیادی از مردم در سراسر دنیا به دلیل تشخیص نادرست قارچ‌های خوراکی از سمی دچار مسمومیت غذایی می‌شوند و گاهی حتی جان خود را از دست می‌دهند.

قلعه‌سفیدی تأکید کرد: تشخیص خوراکی یا سمی بودن قارچ‌ها بسیار دشوار است و گاهی هر دو نوع قارچ در کنار یکدیگر رشد می‌کنند. بنابراین، بهترین و مطمئن‌ترین راه پیشگیری از این نوع مسمومیت، پرهیز کامل از مصرف قارچ‌هایی است که از طبیعت جمع‌آوری شده‌اند.

وی با بیان اینکه هیچ آزمایشی نمی‌تواند به‌طور قطعی خوراکی بودن قارچ‌های طبیعی را تشخیص دهد، توصیه کرد: فرض را بر این بگذارید که تمام قارچ‌های وحشی سمی هستند و تنها قارچ مورد نیاز خود را از فروشگاه‌های معتبر تهیه کنید.

رئیس اورژانس کرمانشاه با اشاره به نشانه‌های رایج مسمومیت با قارچ سمی گفت: این نشانه‌ها شامل حالت تهوع، دل‌پیچه، استفراغ، سردرد، سرگیجه، قرمز شدن و تغییر حرارت پوست صورت و شکم، و تپش قلب است.

به گفته وی، در صورت شدید بودن مسمومیت، علائم خطرناک‌تری همچون تشنج، توهم، مشکلات تنفسی، نارسایی کبدی و کلیوی، کما و در برخی موارد مرگ ممکن است رخ دهد.

قلعه‌سفیدی افزود: برخلاف تصور عمومی، پختن قارچ سمی موجب از بین رفتن سم آن نمی‌شود و قارچ‌های روییده بر سطح زمین یا در جنگل‌ها معمولاً خطرناک‌تر از قارچ‌های روی تنه درخت یا در باغچه هستند.

وی در پایان تأکید کرد: در صورت مشاهده علائم مسمومیت با قارچ، شهروندان باید فوراً با شماره ۱۱۵ تماس گرفته و از هرگونه خوددرمانی یا تأخیر در مراجعه به مراکز درمانی پرهیز کنند.

رئیس اورژانس پیش بیمارستانی کرمانشاه با یادآوری اهمیت آموزش همگانی در این زمینه، خواستار توجه بیشتر خانواده‌ها به هشدارهای بهداشتی و رعایت توصیه‌های ایمنی شد.

با توجه به افزایش موارد مسمومیت ناشی از مصرف قارچ‌های سمی در استان کرمانشاه، به‌ویژه در فصل بهار که زمان رویش قارچ‌های خودرو در طبیعت است، ضرورت دارد آگاهی عمومی نسبت به خطرات جدی این قارچ‌ها بیش از پیش افزایش یابد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تشخیص قارچ‌های خوراکی از سمی تنها با مشاهده ظاهری یا تجربه سنتی ممکن نیست و مصرف آن‌ها می‌تواند منجر به بروز علائم شدید مسمومیت، آسیب به کبد و کلیه، تشنج، کما و حتی مرگ شود. کارشناسان بهداشتی و مسئولان درمان استان بارها هشدار داده‌اند که هیچ روش خانگی یا محلی برای اطمینان از خوراکی بودن قارچ وجود ندارد. بنابراین، خودداری کامل از جمع‌آوری و مصرف قارچ‌های وحشی و خودرو و تهیه قارچ تنها از مراکز معتبر، مهم‌ترین و مؤثرترین راه پیشگیری از این مسمومیت‌هاست؛ مسمومیتی که گاه تنها با یک وعده غذا، جان انسان را تهدید می‌کند.